Tüm dünyanı etkisi altına alan, can kayıplarına yol açan corona virüsü ve COVİD-19 ile ilgili neyi yanlış neyi doğru biliyoruz? Gögüs Hastalıkları Uzmanı Dr Hijran Mammadova corona virüsü hakkında detaylı bilgiler verdi:

1. Corona virüsü yeni saptanan virüs mü?

Hayır, corona virüsleri hayvanlarda yaygın olarak bulunabilen ve insanlar arasında hastalık yapabilen geniş bir virüs ailesidir. Corona virüslerine bağlı pek çok enfeksiyon hastalığı geçmiş zamanlarda ve şu anda da görülmektedir. İnsanlarda soğuk algınlığının en önde gelen nedenleri arasındadır (rinovirüs, adenovirüsten sonra).

2. COVİD-19 nedir? (CORONA VİRUS DİSEASE 2019)

Daha önce insanlarda tanımlanmamış bir corona virüsü türüdür. 31 Aralık 2019’da Çin’in Vuhan şehrindeki Hubei eyaletinde bulunan Vuhan Güney Çin Deniz Ürünleri Şehir Pazarı (farklı hayvan türleri satan bir toptan balık ve canlı hayvan pazarı) çalışanlarında etiyolojisi bilinmeyen pnömoni vakaları bildirilmiştir. Vakalarda ateş, öksürük, nefes darlığı ve her iki akciğerlerde zatürre ile uyumlu bulgular tespit edilmiştir.

31 Aralık 2019 tarihinde tespit edilen pnömoni kümelenmesinin etkeni, 7 Ocak 2020'de daha önce insanlarda tespit edilmemiş yeni bir corona virüsü olarak tanımlanmıştır. İlk importe vaka 13 Ocak 2020'de Tayland'dan bildirilen, 61 yaşındaki Çinli bir kadındır. İlerleyen günlerde importe vaka bildiren ülkelerin sayısı giderek arttığı gibi Şubat ayı sonlarında yerli bulaşın yaşandığı ülkeler ortaya çıkmaya başlamıştır. Mart 2020 başı itibariyle dünya genelinde 100'ün üzerinde ülkede olgu bildirilmiştir. Hastalık, insandan insana bulaşma özelliği nedeniyle hızla yayılmış ve yayılmaya devam etmektedir.

3. Hastalığın belirtileri neler?

Hastalığın belirtileri kişiden kişiye değişkenlik göstermekte olup, en yayğın belirtileri ateş, öksürük, nefes darlığıdır. Bunun dışında ciddi halsizlik, iştahsızlık, yorgunluk, kilo kaybı görülebilir. Bazı hastalarda boğaz ağrısı, karın ağrısı, ishal gibi bulgular da olabilir. Şiddetli olgularda zatürre, ağır solunum yetmezliği, böbrek yetmezliği ve ölüm gelişebilmektedir.

4. COVİD-19 herkeste ağır seyreder mi ?

Hayır, bu hastalık bazı insanlarda hiç fark edilmeyen, belirtisiz veya çok hafif bulgular verirken bazılarında yatış gerektirecek ciddi zatürre, solunum yezmeliği, böbrek yetmezliği ve hatta ölüme nedenola bilir. Dünya Sağlık Örgütü'nün Çin Halk Cumhuriyeti’ne ait COVID-19 raporuna göre ölüm vakaları genellikle ileri yaştaki ya da eşlik eden sistemik hastalığı (hipertansiyon, diyabet, kardiyovasküler hastalık, kanser, kronik akciğer hastalıkları başta olmak üzere diğer immunsüpresif durumlar) olan bireyler olmuştur.

5. COVİD-19 bize nasıl bulaşır?

COVİD-19 esas olarak damlacık ve temas yoluyla bulaşmaktadır. Hatalık daha çok ellerle bulaşıyor. Hasta ve enfekte bireylerin öksürme, hapşırma, konuşma, gülme yoluyla ortaya saçtıkları damlacıklara diğer kişilerin elleri ile temas etmesi sonrasında ellerini ağız, burun veya göze götürmesi ve temas etmesi ile bulaşmaktadır.

6. Kuluçka ve bulaşıcılık süresi ne kadardır?

Çin'deki olguların epidemiyolojik özellikleri incelendiğinde ortalama kuluçka süresinin 5-6 gün olduğu, bazı vakalarda ise bu sürenin 14 güne kadar uzayabileceği gözlenmiştir. COVID-19'un bulaştırıcılık süresi kesin olarak bilinmemektedir. Semptomların başladığı dönemden 1-2 gün önce başlayıp semptomların kaybolmasıyla sona erdiği düşünülmektedir.

7. Virüs cansız yüzeylerde ne kadar kalır?

Corona virüsü genel olarak dış ortama çok dayanıklı olmayan virüslerdir. Ortamın nem ve sıcaklığına, dışarı atıldığı organik maddenin (tükrük, balgam) miktarı, kontamine ettiği yüzeyin dokusu gibi faktörlere göre değişen bir dayanma süresi söz konusudur. Genel olarak havada 1-3 saat , bakır yüzeyde 4 saat, alüminyumda 8 saat, kağıtta ve karton yüzeyde 24 saat, çelik yüzeyde 2 gün, tahta ve plastikte 4-5 gün kadar kalabiliyor.

8. Covid-19 gıdalarla bulaşır mı?

Hayır, Covid-19 gıdalarla (et, süt, yumurta vb) bulaşmaz. Meyve ve sebzeleri kabukları ile yemenin hastalık riskini artırmış olduğuna dair bir veri yoktur. Genel temizlik kuralları doğrultusunda meyve ve sebzeler yıkanarak kabukları ile de tüketilebilir.

KELLE PAÇA CORONA VİRÜSÜNE KARŞI KORUR MU?

9. Hastalıkdan koruyan her hangi bir besin varmıdır? Kelle paça çorbası bağışıklık sistemimizi güçlendirerek hastalıkdan koruya bilir mi?

Hayır, bağışıklık sistemini özel olarak güçlendirdiği gösterilmiş herhangi bir gıda yoktur. Bir besine odaklanmak yerine, genel olarak sağlıklı ve denegeli beslenerek bağışıklık sistemlerimizi güçlü tutmalıyız.

10. Hastalıkdan korunmak için sağlıklı bireylerin bağışıklık kuvvetlendirici destek ürünleri ve vitamin hapları alması gerekli mi?

Hayır, sağlıklı bireylerin ek bir destek ürünü almalarına kesinlikle gerek yoktur. Virüslerden korunmada bağışıklık sisteminin önemli olduğu doğrudur. Bugüne kadar yapılan bilimsel çalışmalarla bağışıklık sistemini güçlendirdiği kanıtlanmış uygulamalar dengeli beslenme, yeterli uyku ve düzenli fizik egzersizdir.

11. Sıçak halde içilen içecekler ve yemekler virüsü öldürür mü?

Hayır, tam tersine aşırı sıcak içecekler ağız-boğaz bölgesini yakarak mukozalarımızda olan koruyucu epitel tabakayı ve bağışıklık salgılarının fonksiyonunu bozduğundan virüsün vücuda girmesini kolaylaştırabilirler.

12. Bol miktarda sarımsak, soğan yemek koronavirüs enfeksiyonunu önler mi?

Hayır, sarımsak ve soğan içerdikleri alisin ve kuvarsetin sayesinde antimikrobiyal özellikleri olan sağlıklı gıdalardır ama corona virüsünden koruma gibi bir faydaları bilimsel olarak ortaya konmamıştır.

13. Dışarıdan sipariş edilen paket yemeklerde virüs riski varmı?

Evet vardır, mecbur kalmadıkca dışarıdan paket yemekler ve soğuk yeyecekler (salata, soğuk sandviç) sipariş verilmemeli, yemekler mutlaka pişmiş olmalı. Dışarıdan gelen paketin poşeti ve kabı çöpe atılmalıdır.

14. Doktor tarafından evde izolasyon önerilen kişilerden nasıl korunmamız gerekiyor?

Hastaneye yatış gerekmediği düşünülen hafif semptomlu ve altta yatan hastalığı bulunmayan (akciğer, kalp, böbrek yetmezliği veya bağışıklık yetmezliği olan) kişiler semptomlar düzelene kadar evde takip edilebilir. Ev halkına bulaş riskini önlemek için evde takipli hastalar mümkünse diğer kişilerden farklı bir odada, özellikle yaşlı, diyabet, kronik solunum sistemi ve kardiyovasküler sistem hastalığı olan ve bağışıklık sistemi baskılanmış hastalarla mümkünse aynı evde bulunmamalı, mümkün değil ise iyi havalanan bir odada oturmalı, diğer kişilerden en az 1 metre uzakta olmalı ve tıbbi maske takmalıdırlar.

Öksürme veya hapşırma sırasında kişi ağız ve burunu tek kullanımlık mendille kapatmalı, mendil yoksa dirseğin iç kısmını kullanmalıdır. Kullanılmış mendiller ağzı kapalı ve delik olmayan naylon poşetlere konularak ağzı kapatılarak, ikinci bir naylon poşet içerisinde atılmalı, ellerini sık sık yıkamalıdır.

SİGARA İÇENLER DİKKAT!

15. Sigara kullananlar için bu hastalık riskli mi?

Evet sigara ve diğer tütün ürünleri (nargile, puro, pipo, elektronik sigara) solunum yollarının savunma mekanizmasını bozarak ve aynı zamanda vücut direncini düşürerek virüsün hava yollarına geçmesini ve akciğerlere ulaşmasını kolaylaştırıyor. Pasif içicilerin de risk altında olduğunu unutmayalım. Bu dönemde sigara ve tütün ürünleri kesinlikle kullanılmamalıdır.

16. Hastalıktan korunmak için en etkin yöntem nedir?

Mevcut durumda hastalıktan korunmak için en etkin yöntem evde kalmak ve sosyal izolyasyonu sağlamaktır. Mümkün olduğu kadar az kişiyle temas etmeye çalışmalıyız. Korunmada el hiyyeni çok önemli. Kirli ellerle ağız, burun ve gözlere dokunulmamalı, eller sık sık yıkanmalıdır. Tokalaşma ve sarılmadan kaçınılmalı, kalabalık yerlere girilmemeli, eğer girmek zorunda kalınıyorsa özellikle öksürük ve hapşırık gibi bulgular varsa ağız ve burnun kapatılmalı, mümkünse tıbbi maske kullanılmalıdır. Hasta olmayan kişilerin maske kullanması şart değil.

TUZLU SU KORUYUCU BİR ETKİYE SAHİP Mİ?

17. Burnu tuzlu su ile yıkamak yeni corona virüsü enfeksiyonunundan korur mu?

Hayır. Burnu veya boğazı tuzlu su ile yıkamanın, gargara yapmanın corona virüsü enfeksiyonuna karşı koruyuculuğuna dair bir kanıt yoktur.

18. El hijyeni nasıl yapılmalıdır?,

Eller en az 20 saniye boyunca sabun ve suyla yıkanmalı, sabun ve suyun olmadığı durumlarda alkol bazlı el dezenfektanı kullanılmalıdır. Tırnaklar dibinden kesilmeli, mümkünse öje kullanılmamalıdır. Akan suda elimizi ıslatıp, sabunu avcumuza döküp, iyice köpürtüp ovalıyoruz. Parmak aralarını, baş parmak etrafını, parmak uçlarını, bilekleri iyice yıkayıp duruluyoruz. Kurulamayı peçeteyle yaparak çeşmeyi de kapatıyoruz.

19. Islak mendiller veya alkolsuz kolonyalar el dezenfektanı olarak kullanılabilir mi?

Hayır. Bir sıvının dezenfektan özelliğe sahip olması için minumun yüzde 70 alkol oranına sahip olması gerekiyor. Uygun el antiseptiği bulunamayan yerlerde yüzde 80-90 arasında alkol içeren her türlü kolonya da el hijyeninde virüsten korunmada kullanılabilir.

20. Evde temizlik nasıl yapılmalı?

Evde tuvalet, banyo gibi alanlar iyi havalandırılmalıdır. Kapı kolları, armatürler, lavabolar, banyo ve tuvaletler her gün en az bir kez sulandırılmış çamaşır suyuyla (1:100 normal sulandırmada) temizlenmelidir. Kişisel eşyalar başkaları ile paylaşılmamalı, tabak, çatal, bardak, havlu gibi eşyaları ortak kullanmamalıdır. Kıyafetler, havlu, çarşaf gibi tekstil ürünleri 60-90°C'de çamaşır deterjanı ile yıkanmalıdır. Ayakkabılarımız evin girişinde çocukların ulaşamayacağı izole bir yerde çıkartılmalı, sonrasında eller yıkanmalı. Dışarıda giydiğimiz kıyafetler havalandırabileceğimiz bir yerde en az 6-8 saat bekletilmeli veya yıkanmalı.

21. Evcil hayvanlar yeni koronavirüs bulaştırabilir mi?

Hayır, evcil hayvanlardan (kedi, köpek gibi) virus bulaşmaz. Dışarıda gezdirip eve getirince patileri virüsle temas etmiş olma ihtimaline karşı amonyak veya alkol tabanlı bir deterjanlı bez ile silinmeli. Aynı zamanda kümes ve çiftlik hayvanları da virüsü taşımaz ve bulaştırmaz. Evcil hayvanlarla temas sonrası her zaman eller su ve sabunla yıkanmalıdır. Böylece hayvanlardan bulaşabilecek diğer hastalıklara karşı da korunma sağlanacaktır.

22. Maskeler yıkanarak kullanılabilir mi?

Hayır, maskeler yıkandığında koruyuculuk işlevini kaybeder. Maskeler genellikle tek kullanımlıktır, 2 kere dahi kullanılmamalıdır. Cerrahi maskelerin kullanım süresi 3-4 saat olup, nemlendiğinde ve ya kirlendiğinde değiştirilmeleri gerekiyor. Maske ve özel kıyafetler genellikle hastalığın kesin olarak görüldüğü alanlarda uygulanmaktadır. Bunun dışında günlük hayatta kullanmaya gerek yoktur. Ancak yine de önlem olarak toplu alanlarda maske kullanabilir.

23. Dışarıda eldiven kullanmalımıyız?

Hayır, yanlış kullanılarak aksine bulaş kaynağı olabilir. Eldiven sadece hastanede, hastalara bakım veren sağlık çalışanları tarafından kullanılmalıdır. Normal vatandaşlarımızın gün içeresinde eldiven kullanmalarını önermiyoruz.

24. El kurutucuları virüsü öldürür mü?

AVM'lerde ve otellerde bulunan elektriki el kurutucuları corona virüsü öldürmede etkili değil. Aynı zamanda saç kurutma makinalarının da virusu öldürmede bir etkisi yoktur.

25. Doktora ne zaman başvurmalıyız?

Yüksek ateş, öksürük, nefes darlığı gibi bulgularınız varsa maske takarak en yakın sağlık kuruluşuna gitmeniz gerekiyor.

26. Hastalığı önlemek ve ya tedavi etmek için etkin bir ilaç var mıdır?

Hayır. Halen hastalığa özel bilinen bir ilaç yoktur. Fakat olumlu sonuç veren bazı ilaçlar vardır. Sağlık Bakanlığı'nın belirlediği standartlarda tedaviler uygulanıyor. Bunlar hastaların durumuna, hastalığın ağırlığına göre belirleniyor.

27. Bu virüsün aşısı var mıdır?

COVİD-19 için geliştirilmiş bir aşı henüz bulunmamaktadır. Fakat aşı geliştirme çalışmaları ve tedaviye yönelik çalışmalar devam etmektedir.

28. Havalar ısındıkca virüs yok olur mu?

Sıcak havanın virüsü doğrudan öldürmesine dair bir bilgi yok. Ancak havaların ısınması ile evler, iş yerleri daha iyi havalandırılıyor ve böylelikle solunum yoluyla bulaşan virüslerin bulaşma olasılığı azalıyor. Aynı zamanda artan sıcaklık nedeniyle virüs dış ortamda daha kısa süre canlı kalabiliyor.